meent Kieft in het NRC-Handelsblad en vervolgt:
Dan die universaliteit. Ook die is common knowledge onder kenners en evident in de voor de internationale receptie beslissende Amerikaanse versies van het dagboek in theater en film. Anders gezegd, het dagboek van Anne Frank werd in de VS losgemaakt van zijn historische context, dat gebeurde heel bewust en daarover gaat het betreffende hoofdstuk in Dat nooit meer. Natuurlijk had het succes ervan te maken met de ontroering van het publiek. Die ontroering had echter niets te maken met het joods-zijn van Anne. Die ontroering betrof 'een mens in vreselijke omstandigheden'. Ik geef hiervan het ene voorbeeld na het andere. Zie bijvoorbeeld dit citaat (p. 296) over de theaterversie. Daarin, zo schrijf ik,
'dat volgens Van der Heijden succes kreeg omdat het de mogelijkheid bood de Shoah te negeren en er een universeel verhaal van te maken. Alsof de wetenschap dat Anne Frank omkwam in Bergen-Belsen niets te maken had met de ontroering van het publiek.'Nog even en ik heb geen haar meer op mijn hoofd! Want om te beginnen dat negeren. Dat is nu precies wat ik (overigens allerminst origineel, wat ik beschrijf is gemeengoed onder Anne Frank-kenners) niet zeg. Zo vertel ik over toenmalige (jaren vijftig) neiging niet over de Shoah te spreken en vervolg:
'Het is eenvoudig te begrijpen dat die stilte als vreemd, om niet te zeggen vervreemdend werd ervaren. Wat was daarom meer geschikt om de stilte te doorbreken dan een verhaal dat vertelde zonder te benoemen – het eerste pijnloze hoofdstuk van een buitengewoon pijnlijk verhaal zoals een modern commentator zegt – en dat aan de gebeurtenis zelfs een geruststellende, optimistische draai gaf?'
'werd de teneur van het dagboek nogal veranderd – beter gezegd: kregen sommige aspecten meer klemtoon dan in de ogen van Levin [iemand die juist het joodse karakter wilde beklemtonen] terecht was. Dat geldt met name het optimisme en, volgens Levin nog kwalijker, het aan dat optimisme gerelateerde ‘universalisme’: het feit dat het dagboek van Anne Frank zo veel mogelijk ontdaan werd van zijn joodse kenmerken en tot een tragedie gemaakt die iedereen overal had kunnen overkomen. Een goed voorbeeld van dit laatste is de zin ‘wij zijn niet de enige joden die moesten lijden. Door de eeuwen heen zijn er joden geweest en zij moesten lijden.’ In de toneelversie werd dit: 'wij zijn niet de enige mensen die moesten lijden. Door de eeuwen heen zijn er mensen geweest die moesten lijden. Soms om hun ras, soms om iets anders.'
