beweert Havenaar in zijn recensie in Vrij Nederland en stelt Grijs verleden en Dat nooit meer op een lijn. Inderdaad is het zo dat ik me in Grijs verleden verzet tegen het goed-fout schema van Loe de Jong en anderen. Of dat verzet onterecht was, mag eenieder voor zich uitmaken. In ieder geval heeft het veel opgeleverd - debat, lezingen, doctoraalscripties en wat al niet meer. Dat alleen al is in mijn ogen - Havenaar zal er, opgesloten als hij is in zijn gelijk wel anders over denken - winst. In Dat nooit meer doe ik echter iets volstrekt anders, dit boek is dan ook geen essay zoals Grijs verleden maar een historische studie. Ik verzet me nergens tegen welk standpunt dan ook. Ik vraag me alleen af waar bepaalde standpunten vandaan komen en of ze houdbaar zijn. Zie in dat verband het citaat dat ik elders in dit blog gebruik. Maar Havenaar komt niet los van Grijs verleden. Zoals zovelen in zijn omgeving heeft dit boek hem het bloed onder de nagels vandaan gehaald - niet in de laatste plaats omdat het invloed had - en is hij niet in staat te zien dat ik nu een heel ander boek geschreven heb.
