woensdag 7 december 2011

Maakt het individu te belangrijk

meende Peter Romijn in zijn oppositie. Hij zei het iets ingewikkelder maar het komt op hetzelfde neer:
'De verklaringsfactoren berusten in de eerste plaats op uw percepties over afzonderlijke actoren, veel minder op hun politieke, maatschappelijke en persoonlijke wortels en relaties. Een geboortejaar kan zo een belangrijke verklaring worden voor wat mensen denken en doen.'
Het is juist dat ik bij 'afzonderlijke actoren' vaak een verklaringsgrond vind (of zoek). Dit wordt zowel in het motto als in de inleiding van Dat nooit meer ook aangegeven. Het motto is van Alexander Pope en zegt dat het eigenlijke onderwerp van de menswetenschappen de individuele mens is (The proper study of mankind is Man). In het inleidend hoofdstuk ga ik hier verder op in. Na gezegd te hebben dat orde scheppen in het publiek debat over de oorlog het doel was van het boek, staat er:
'Uitgangspunt daarbij is dat het zinloos is van – bepaald lidwoord – de publieke opinie of het collectief geheugen te spreken. Naar het woord van een inzichtrijk Amerikaans wetenschapper zijn dergelijke grootheden als rook of mist: goed waarneembaar op afstand maar verdwijnend naarmate je dichterbij komt. Beter is het daarom je te concentreren op afzonderlijke delen – en wel onder de impliciete hoewel onmogelijk hard te maken veronderstelling dat die delen tezamen en in afwisseling een redelijk beeld van het geheel laten zien. Dit verklaart ook de grote aandacht in dit boek voor exemplarische, liefst individuele gevallen want, zoals Alexander Pope in het inleidend motto zegt: "the proper study of mankind is man".'
Volgens mij betekent dit echter niet dat ik de politieke enz. wortels van de genoemde individuen verwaarloos. Verre van. Zo kan een geboortejaar inderdaad een onbetekenend feit zijn maar als je het relateert aan het fenomeen generatie - wat in Dat nooit meer nadrukkelijk en uitvoerig gebeurt - gaat het opeens over wortels en relaties. Hetzelfde gebeurt elders, bijvoorbeeld als de beeldvorming van de oorlog bij afzonderlijke groepen ter sprake komt. Individuen worden in dat geval als exemplarisch ( niet maatgevend) gezien. Maatgevend is de groep, de collectieve ervaring van bijvoorbeeld joden, tewerkgestelden of politieke delinquenten. Maar het is waar, ik probeer voortdurend concrete gevallen te schetsen en spreek daarom vaak over of vanuit individuele personen. Of zoals na de hierboven geciteerde passage staat:
'De reden voor een dergelijke aandacht is tevens het resultaat van een geschiedkundig uitgangspunt: dat het verhaal mijns inziens het beste middel is om een per definitie complexe werkelijkheid te benaderen. ‘Don’t tell but show’ luidt dan ook het motto van de discipline die mij met de geschiedschrijving het meest aan het hart ligt, de journalistiek.'
Als je naar wortels en relaties kijkt, zie je vooral dat: wortels en relaties. Ik zie liever mensen. Dat is een keuze, met voor- en nadelen.